Burgemeester Van Dijk blikt in het VNG Magazine van de VNG - Vereniging van Nederlandse Gemeenten vooruit op het komende jaarcongres: ‘Iedere stem telt en iedereen mag meedoen’.
Burgemeester Asje van Dijk van Barneveld, de gastgemeente van het VNG Jaarcongres, is er klaar voor. Van Dijk wil zijn collega-bestuurders graag laten zien wat Barneveld allemaal te bieden heeft. Het thema van het congres ‘Besturen is mensenwerk’ is hem uit het hart gegrepen.
Uit een vraaggesprek met VNG Magazine blijkt dat de eerste burger van Barneveld zijn gemeente bestuurt vanuit de menselijke maat. Daarvoor zoekt hij de balans tussen ratio, emotie en normen en waarden. Met machtspolitiek heeft Van Dijk niet zo veel op, iedere stem telt in Barneveld, waar men ervan uitgaat dat iedereen, zo goed als mogelijk, zijn eigen verantwoordelijkheid neemt.
Hoe voelt het om tout lokaal bestuurlijk Nederland te ontvangen?
‘Wij vinden het fantastisch om de collega’s hier te ontmoeten en hopen ze twee heel mooie dagen te bieden. Veel vindt plaats onder het dak van de Midden Nederland Hallen, maar juist doordat we ook naar buiten gaan, hopen we dat de bezoekers een mooi beeld krijgen van Barneveld, Foodvalley en Regio Amersfoort. Barneveld staat bekend om de kip en het ei, maar heeft zo veel meer te bieden.’
Besturen is mensenwerk. Kijkend naar uw eerdere functies aan de universiteit, bij het ministerie van Economische Zaken en als organisatieadviseur, kan ik me bij u een technocratische inslag voorstellen.
‘Ik ben een redelijk rationeel mens, nieuwsgierig, wetenschappelijk en analytisch ingesteld, dus in eerste instantie heel sterk door de logica en ratio aangestuurd. Als organisatieadviseur heb ik veel veranderingstrajecten begeleid en meer oog gekregen voor het belang van mensen, interacties en emoties. Alex Brenninkmeijer verwoordt dat zo mooi in zijn boek Moreel leiderschap: besturen is mensenwerk en daarvoor zijn nodig ratio (logos), emotie (pathos) en normen en waarden (ethos). Die trits slaat voor mij als bestuurder wel de spijker op de kop. De verhouding hiertussen zal bij iedereen anders zijn. De één opereert sterk vanuit logos, de ander primair vanuit ethos of pathos. Geen daarvan is verkeerd. De kracht zit in het vermogen die drie als bestuurder te verbinden. Je hebt ze alle drie nodig. Al ben je nog zo op de menselijke relatie gericht, vroeg of laat komt de vraag aan de orde of jouw werkwijze de meest logische en efficiënte is. Dan kom je bij ratio en logos terecht. Besturen is mensenwerk, maar vanuit de basis is dat bij iedereen anders omdat die balans anders is. Van belang is te onderkennen waar disbalans kan ontstaan en die te voorkomen.’
Bestuurders worden mede gevormd door hun levenservaringen. U heeft een traumatische ervaring meegemaakt doordat u als complicatie bij een hartoperatie een been moest laten afzetten.
‘Ik ben wie ik ben, dat kunstbeen is een deel van mijn leven. Dat stop ik niet weg, behalve dan cosmetisch onder mijn broekspijp. En ja, die ervaring heeft me gevormd want het was een enorme tegenslag in mijn leven. Ik ben door een diep dal gegaan waaruit ik omhoog moest kruipen. Dat leert je tegenslagen te verwerken.’
Maakt dat het gemakkelijker voor u om met inwoners om te gaan die zijn getroffen door zware tegenslag?
‘Als ik bij inwoners kom die iets ernstigs of verdrietigs meemaken in het leven, kan ik een stukje meelopen op de weg die zij gaan, een arm om ze heen slaan en een luisterend oor bieden. Ik begrijp hoe het is om door zo’n periode heen te gaan. Ik zal ze ook vragen hoe ze zich voelen en waar hun kracht zit om weer vooruit te komen. Voor mij zelf heeft het niet zoveel zin energie te steken in de waarom-vragen en wie welke fout heeft gemaakt. Ik ben meer gemotiveerd om weer op te staan en te zoeken hoe je weer kunt meedoen in de samenleving. Dat is voor iedereen belangrijk die op de een of andere manier geraakt is of een handicap heeft. Je moet geen gevangene van je slachtofferrol worden.’
U heeft een tweewekelijkse column in de Barneveldse Krant. Waar schrijft u zoal over?
‘Over onderwerpen die me bezighouden. Ik heb er net één geschreven over de vraag of de meeste stemmen gelden of dat alle stemmen gelden. Nederland kent honderd jaar kiesrecht, dus alle stemmen gelden. Iedereen mag zeggen wat hij of zij vindt van de samenleving. Als dat vervolgens in de besluitvormingscentra en vergaderzalen alléén leidt tot de werkwijze waarbij de meeste stemmen gelden, dan hebben we geen consensusdemocratie. Dan hebben we het over machtspolitiek, een stijl waarvan ik minder geporteerd ben. Ik probeer mensen bij elkaar te krijgen.’
Dat moet in Barneveld niet zo moeilijk zijn gezien de focus op hoe gemeente en gemeenschap op elkaar zijn betrokken.
‘Barneveld is best een bijzondere gemeente. Men is hier vitaal en dynamisch, dat zit in de genen. Die ondernemerskracht overwint ook allerlei tegenslagen. Dat heeft met verantwoordelijkheidsgevoel en inzet voor de samenleving te maken. Daarnaast is hier sprake van grote sociale samenhang en gemeenschapszin. Deze kenmerken vormen de basis waarop de gemeenschap bloeit. De mensen willen de handen uit de mouwen steken. Als je werkloos bent, heb je eigenlijk maar twee alternatieven: je hebt binnen zes weken een andere baan of een eigen bedrijf. Vorig jaar kreeg Barneveld er 220 nieuwe startende bedrijven bij. Op Amsterdam na zijn wij de gemeente met de meeste zzp’ers. Een op de tien inwoners heeft een eigen bedrijf, op de 58.000 inwoners zijn dat zo’n 6000 bedrijven. Barneveld telt 33.000 arbeidsplaatsen, dat is veel meer dan de beroepsbevolking.
‘Die dynamiek uit zich ook in de groei van deze gemeente. Jaarlijks worden er vier- tot vijfhonderd woningen bijgebouwd, ook tijdens de recessie. Dat komt doordat de bedrijven vet op de botten hebben. De ondernemers halen niet alles uit hun bedrijf, maar investeren hun geld. De meeste bedrijven hier hebben daarvoor een behoorlijke eigenvermogenspositie, dan kun je wat opvangen in moeilijke tijden. Die veerkracht zit hier ook in de samenleving, men helpt elkaar en gunt elkaar wat. Mensen zien naar elkaar om en dat uit zich in tal van verenigingen en een gigantisch netwerk aan vrijwilligers. Zo hebben we een fantastisch theater met een prachtig cultureel aanbod dat mede draait op vele vrijwilligers.’
Heeft die snelle groei invloed op de sociale samenhang?
‘Natuurlijk. Ondernemerschap vraagt om gekwalificeerd personeel. Dan is het fijn dat je kunt groeien, maar dat betekent ook dat er mensen van buiten in de gemeenschap komen. Die brengen andere ideeën, opvattingen en waarden en normen mee. Dat is helemaal niet erg, ze zijn van harte welkom want wij kunnen heel goed met diversiteit omgaan. Barneveld is een veelkleurige gemeente met veel verschillende denominaties binnen de kerken en gemeenschappen. Nieuwkomers merken dat ze door de buren worden gekend. De een vindt dat fijn, de ander wil anoniem blijven. Dat is prima, maar hier draaien veel van de voorzieningen op gemeenschapszin. Dat kan alleen als inwoners zich daar een beetje in willen geven. Je mag hier anoniem zijn, maar het is zo veel rijker om ook deel uit te maken van de gemeenschappen.’
Hoe gaat u als bestuurder om met die samenhang?
‘Wij koesteren en verbreden die door plekken te creëren waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Dat kan in de wijken zijn omdat daar een sportdag of buurtbarbecue wordt georganiseerd. De gemeente faciliteert dat bijvoorbeeld met het Be Active-team en sportcoördinatoren. Die komen langs en stellen materiaal beschikbaar. Ook ondersteunen we de wijken die iets cultureels willen organiseren. Barneveld koestert dat gemeenschapsgevoel, maar stimuleert ook de verbreding door ontmoetingen buiten de eigen kring, met mensen die anders zijn. We zorgen bij de opvang van vluchtelingen niet alleen voor een huis, uitkering en inburgeringscursus, maar zorgen ook voor verbinding in de wijk waar ze worden geplaatst. In Kootwijkerbroek, met een van de eerste locaties voor vluchtelingenopvang, kwam de buurt zelf met ideeën bij de gemeente. Voor we het wisten, waren inwoners met de vluchtelingen in contact en zorgden ervoor dat ze spullen kregen. Ook werden ze binnen no time ’s ochtends meegenomen naar het werk om daar aan de slag te gaan.
‘Barneveld telt veel Artikel 23-scholen, scholen van bijzonder onderwijs met een godsdienstige denominatie als achtergrond. De kinderen zitten dus van jongs af aan op de school van de eigen kerk. Dan kun je met argusogen kijken naar de andere school waar kinderen van een andere kerk op zitten. Met de scholen zijn we het project Ontmoeten is gewoon doen! gestart. Dan gaat het bijvoorbeeld om sportdagen die scholen samen organiseren of schaak- en debatwedstrijden. Ook worden ze samen uitgenodigd in de raadzaal waar ze via een programma naar elkaar leren luisteren en hun vizier voor elkaar open stellen.’
Dus met die participatiesamenleving zit het in Barneveld wel goed?
‘Dat woord gebruik ik bewust niet, wij gaan ervan uit dat iedere stem telt en dat iedereen mag meedoen. De gemeente daagt iedereen uit om zijn verantwoordelijkheid te nemen en anderen daarop aan te spreken. Als iemand zorg nodig heeft, gaan wij eerst welbewust het gesprek aan over wat die persoon zelf kan. Vervolgens kijken we naar wat de meest nabije kring kan betekenen en naar wat overblijft voor de gemeente om daar aanvullend in te doen. We noemen dat kortweg Zelf, Samen, Gemeente. De gemeente neemt het probleem en de zorg niet over. Het maakt mensen weerbaarder wanneer ze het heft in handen houden en zelf opstaan met een helpende hand. We nemen de mens als uitgangspunt. Het lijkt op het oude recept van ontwikkelingssamenwerking: geef je een vis of een hengel?’
Past uw steun aan de boerengezinnen tijdens de fipronilcrisis in dit plaatje?
‘Onze gemeenschap heeft verschillende crises gekend. De mond- en klauwzeer-crisis leidde ertoe dat inwoners het vertrouwen kwijt waren in de overheid. Maar er gebeurde wel iets bijzonders. De mensen stonden op, verbonden zich met elkaar en schreven een nieuwe dorpsvisie voor Kootwijkerbroek. Hiermee hebben ze de Europese prijs voor de meest innovatie dorpsgemeenschap gewonnen. Aan de fipronilcrisis konden de boeren op zich niets doen. Een bedrijf had dat spul door die stallen gespoten en hun pluimveebedrijven werden compleet op slot gezet. De diepe betekenis en duiding van dat drama begrijp je alleen maar als je aan die keukentafels hebt gezeten. Dan ontdek je een lijn in de verhalen waar de gemeente vervolgens met onder andere het Rijk, banken en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit over in gesprek kon gaan. Ook heeft de gemeente zelf een meldpunt ingericht waar de boeren met hun vragen terechtkonden.
‘De samenleving wilde ondertussen geld doneren aan de getroffen boeren want kerst stond voor de deur. Een charitatieve actie die de Belastingdienst zag als financiële steun. Vreemd is dat, mensen die elkaar helpen en de rijksoverheid wil daar rijker van worden door dat te belasten. In plaats van geld hebben we toen tijd aan de boeren gedoneerd. Boeren moesten hun kippen ruimen, stallen schoonmaken en hadden een luisterend oor nodig. Wij stelden coaches beschikbaar en zijn een vrijwilligersactie gestart: Boenen bij de boeren. Daarvoor is een website ingericht om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Een prachtig project, zo’n 150 vrijwilligers meldden zich, waaronder een compleet voetbalteam.’
Kunt u iets zeggen over waardegedreven handelen, waarover u schreef in het Zakboek Statenleden?
‘In ben acht jaar als gedeputeerde in Zuid-Holland actief geweest en werd gevraagd mijn ervaringen te vertalen in het Zakboek Statenleden. Waardevol is dat het niet alleen gaat over wat er elke dag op je bureau komt, maar ook over hoe je zelf in de wedstrijd zit, wat er écht voor jou toe doet, de ethos dus. Om een goede wedstrijd te spelen, moet je niet alleen een goed onderhandelaar zijn en dossiers kennen, maar ook bepaalde waarden hanteren. In die periode werd mijn been geamputeerd. Ik heb toen veel nagedacht en gelezen over leiderschapsstijlen waaronder de benedictijnse. Het zijn met name de leefregels voor de kloosterorde die me inspireerden: stabilitas, conversio morum en obedientia. Obedientia heeft te maken met hoe je in je werk zit. Is dat door te zenden of door ook actief te luisteren naar wat de ander beweegt? Actief luisteren is ongelooflijk belangrijk in ons werk. Er wordt zo veel debat gevoerd zonder dat we weten wat de ander precies bedoelt. Vaak staan we dichter bij elkaar dan we vermoeden. Het is functioneler en menselijker om eerst in oprechte belangstelling erachter te komen wat iemand wil, dan in het debat meteen de escalatieladder op te gaan. Gun een ander iets, zo ontstaat begrip voor jou en kom je samen verder.
‘Conversio morum houdt in dat je je eindstip op de horizon vasthoudt, maar weet dat heel veel dingen die je wilt in het leven niet in één keer gerealiseerd kunnen worden. Werk in stapjes, maar wees volhardend om de waardevolle zaken voor de samenleving te bereiken. Stabilitas heeft te maken met stabiliteit, standvastigheid en je niet laten ontmoedigen door tegenslagen. Niets is zo belangrijk in een wereld die vol in ontwikkeling is. Bied punten waarin mensen houvast vinden. Benedictus zegt dat niemand het stadium van volkomen functioneren naar die drie principes bereikt. Elke dag weer ben je beginner, maar in de intentie om daarin te groeien, zit het waardegedreven leiderschap.’
U moet iets goed doen als bestuurder want er is zelfs een weg naar u vernoemd: het Verbindingsasje in Gouda.
‘Of je de dingen goed hebt gedaan, daar moet de geschiedenis over oordelen. Er is een heel mooi Veluws gezegde: “We nemen de pet af voor het verleden en we doen de jas uit voor de toekomst”. Je kunt met eerbied denken aan de dingen die in het verleden gebeurd zijn, dus in dit geval kan ik daar mooi de pet voor afnemen. Blijkbaar is daar waardering voor mijn inzet geweest. Iedereen is gevoelig voor een compliment. Maar belangrijk is de jas uit te doen, dan kun je de handen uit de mouwen steken en aan de toekomst werken. Beide zijn nodig.’
Het interview werd geschreven door Marten Muskee.
/groenlinks.png)
