Poliflw

De Raad van State ziet het referendum als een goede manier om de 'gevoelens van isolement, vervreemding en uitsluiting' onder bepaalde groepen mensen in de samenleving te verminderen. Dat blijkt uit het advies van de Raad van State over de wet van de SP voor een bindend correctief referendum.

SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak: 'Ik ben heel blij met dit advies, maar toch ook verrast, omdat de belangrijkste adviseur van de regering in het verleden erg kritisch was over het referendum, dat moeilijk te verenigen zou zijn met onze parlementaire democratie. Dat was ook het belangrijkste argument van premier Mark Rutte om het referendum af te schaffen. Nu ziet de Raad van State het referendum als een "positief te waarderen aanvulling en correctie" op ons huidige stelsel. Dat is een grote kanteling.'

De Raad van State ziet ook andere voordelen van het bindend correctief referendum. Zo zorgt het ervoor dat politieke partijen scherp blijven en er rekening mee houden dat de compromissen die zij sluiten ook echt kunnen rekenen op voldoende steun van de bevolking. Onvrede van burgers komt eerder op de politieke agenda en mensen die zich niet gehoord voelen kunnen op deze manier hun stem laten horen.

Van Raak: 'Mooi vind ik ook de opmerking van de Raad van State dat "voor een stabiele democratie meer nodig is dan handhaving van de status quo." De Raad van State wijst erop dat een grote meerderheid van de mensen in ons land voorstander is van een referendum. Het bindend correctief referendum zoals we dat voorstellen is daarom een 'sluitstuk' van het parlementaire stelsel.'

In december pleitte de Staatscommissie Parlementair Stelsel onder leiding van Johan Remkes ook voor een correctief referendum. 'De democratie werkt niet voor iedereen even goed. De stem van niet álle burgers wordt voldoende gehoord. De bestaande politieke onvrede bij een deel van de bevolking kan leiden tot afhaken en afkeer van de democratie,' stelde Johan Remkes. Volgens de Staatscommissie zijn referenda een goed 'ventiel' of goede 'veiligheidsklep' op het moment dat volksvertegenwoordigers dingen doen die het volk écht niet wil. Dit pleidooi was voor de SP reden om in januari een wetsvoorstel in te dienen voor invoering van een bindend correctief referendum. Een wet die nu wordt ondersteunt door de twee belangrijkste adviseurs van de politiek.

Van Raak: 'Het referendum is het kleefkruid van onze democratie. In februari 2018 verdedigde ik in de Kamer tevergeefs een wet voor een correctief referendum, een wet die ooit door GroenLinks, PvdA en D66 was gemaakt, maar die door deze partijen plotseling niet meer werd gesteund. Aanleiding was de uitslag van het raadgevend referendum over het verdrag met Oekraïne, waar deze partijen vóór waren, maar de bevolking tégen was. Dit was voor de regering aanleiding om het raadplegend referendum maar af te schaffen. Sindsdien is er echter veel veranderd. Het is bijzonder dat zowel een Staatscommissie als de Raad van State nu een bindend correctief referendum voorstellen, een echt referendum waarvan het kabinet en de Kamer de uitslag niet meer naast zich neer kunnen leggen.'

Dinsdag debatteert de Tweede Kamer over de begroting van Binnenlandse Zaken. Daar wil de SP een begin maken met een nieuwe discussie over het correctief referendum. 'Ik hoop dat we na het mooie pleidooi van de Staatscommissie en het interessante advies van de Raad van State nu een inhoudelijke discussie kunnen voeren. Over de vraag hoe we onze parlementaire democratie kunnen versterken en wat daarbij de rol is van het referendum. De wetgeving is ingediend en de adviezen liggen op tafel. Ik denk dat het referendum plotseling een stuk dichterbij is,' zegt Van Raak.

Na de illegale annexatie van de Krim werd de Russische delegatie het stemrecht in de assemblee ontnomen. Dat leidde tot haar vertrek, wat vervolgens werd gebruikt als argument om voortaan geen enkele rapporteur van de assemblee op Russisch grondgebied toe te laten. Belangrijke onderzoeken naar eventuele schendingen van mensenrechten, de situatie van de bevolking op de Krim, het functioneren van democratische instituties in de grootste lidstaat van de Raad van Europa, konden niet langer doorgaan. De Europese Mensenrechtencommissaris werd evenmin in staat gesteld haar werk ter plekke te doen. En de betaling van contributie werd stopgezet.

Meer en meer werd duidelijk dat met het ontnemen van het stemrecht aan het Russische parlement de Parlementaire Assemblee in eigen voet had geschoten: het bieden van een excuus aan Rusland om weg te blijven in Straatsburg, en alle medewerking te blokkeren. Vijf jaar lang kon in de Assemblee (waarvan ik inmiddels 16 jaar lid ben) alleen veelvuldig over Rusland maar altijd zonder Rusland gesproken worden, wat vaak leidde tot verlamming van het werk. Ondertussen kon minister van buitenlandse zaken Lavrov van de Russische Federatie vijf jaar lang zonder enig probleem zijn rol spelen en opeisen in het Comité van Ministers, dat het intergouvernementele deel van de verdragsorganisatie representeert.

In al die jaren ben ik blijven wijzen op deze totale onbalans en ineffectiviteit in de Raad van Europa. Vaak tegen de stroom in omdat een aanzienlijk deel van de assemblee bevangen werd door nieuwe koude oorlogsretoriek. Gaandeweg werd echter duidelijk dat de hele organisatie zichzelf hiermee aan het marginaliseren was en daarbij  de dreiging groter werd dat Rusland uit de Raad van Europa als zodanig zou stappen (en daarmee haar inwoners het recht zou afnemen om zich bij schending van mensenrechten te kunnen wenden tot het Europees Mensenrechtenhof in Straatsburg).

Om een antwoord op deze grote crisis in de in 1949 opgerichte mensenrechtenorganisatie te vinden, werd eind 2017 een speciale commissie aan het werk gezet waarin alle parlementen meewerkten, inclusief Rusland. Op basis van de resultaten van die commissie, werd ik vervolgens door de assemblee als rapporteur gekozen, om voorstellen te doen over de rol en missie van de Raad van Europa en zijn assemblee, en de voornaamste uitdagingen te identificeren. Mijn rapport daarover werd in april j.l. met 3/4 meerderheid aangenomen door de assemblee. Het bevat enkele tientallen verbeter-punten, waarvan inmiddels een aanzienlijk deel al werk in uitvoering is.

De meeste aandacht echter werd getrokken door twee voorstellen van mijn kant. Allereerst dat er een einde moest komen dat landen naar eigen keuze of door handelen van de assemblee slechts in een van de twee statutaire organen. Voortaan zou gelden: je bent of in alle twee, of in geen een. En wie deelneemt, heeft gelijke rechten, in beide organen. Een tweede voorstel betrof het opzetten van een nieuw reactiemechanisme in geval een lidstaat zijn verplichtingen schendt op basis van het Statuut of het Mensenrechtenverdrag. Om te garanderen dat in zo'n geval niks doen niet langer een optie zou zijn, stelde ik voor om voortaan ook de parlementaire assemblee het recht te geven een schorsings- of uitzettingsprocedure te starten, in samenwerking met het Comité van Ministers en de Secretaris-Generaal van de Raad van Europa. Het nieuwe reactiemechanisme is aanzienlijk sterker dan de bestaande unilaterale sancties van de assemblee, die ineffectief zijn gebleken.

Beide voorstellen werden een maand later al, op de conferentie van 47 ministers van buitenlandse zaken in Helsinki, overgenomen. Om zover te komen, was het nodig dat in verschillende hoofdsteden actie werd ondernomen. Met name in Berlijn en Parijs, maar ook in Nederland. Minister Blok bleek in deze kwestie een degelijke bondgenoot voor mijn plannen. Nadat die plannen waren overgenomen, moest vervolgens gezorgd worden dat ze ook konden worden uitgevoerd. Daarbij was de bemoeienis van bondskanselier Merkel, president Macron en president Putin nuttig.

Daartoe zijn deze week de noodzakelijke besluiten genomen. De Russische delegatie is - met brede steun van de assemblee - in staat gesteld haar geloofsbrieven te presenteren en die zijn inmiddels goedgekeurd. En de Russische leden hebben dezelfde rechten  en plichten dan alle andere leden.

De terugkeer van Rusland naar de assemblee van de Raad van Europa kan ook een eerste stap zijn richting het verminderen van de confrontatiepolitiek die in heel Europa in de afgelopen jaren in zijn greep heeft gekregen en het herstel van de dialoog op al die terreinen waar mensenrechten, in Rusland en daarbuiten, in het geding zijn. Waaronder een gedegen onderzoek naar mogelijkheden van de Raad van Europa om Rusland beter te laten meewerken met het strafrechtelijk onderzoek naar het neerhalen van MH17 en de dood van zoveel onschuldige slachtoffers. Dat onderzoek komt er nu, mede op mijn voorstel, en rapporteurs van de Raad van Europa kunnen daarvoor ook naar Rusland gaan. Net als al onze andere rapporteurs, die al veel te lang hebben moeten wachten. De Mensenrechtencommissaris is inmiddels permissie gegeven in het najaar de Krim te bezoeken en alles te ondernemen wat zij passend vindt. En een dezer dagen is de achterstallige Russische contributie te verwachten in Straatsburg, een kleine 100 miljoen euro. Deze week zijn ook de eerste afspraken gemaakt over het uitwerken van het nieuwe reactiemechanisme dat ik heb voorgesteld en dat hopelijk snel operationeel wordt, waardoor lidstaten wellicht beter op hun tellen gaan passen. Dat kan geen kwaad. De Raad van Europa bestaat 70 jaar en dat mag worden gevierd. Maar alleen als er ook vol gas gegeven wordt om de effectiviteit van Europa's grootste mensenrechtenorganisatie drastisch te verbeteren.

De SP heeft in de Tweede Kamer een wet ingediend om het wachtgeld af te schaffen. Terwijl politici, als ze werkloos raken, op flink wat wachtgeld kunnen rekenen, gelden voor de rest van de Nederlanders gewoon de WW-regels. SP-Kamerlid Ronald van Raak vindt dat krom en wil daarom een einde maken aan deze speciale behandeling voor politici: ‘Politici maken regels voor iedereen, maar de regels die ze voor zichzelf maken zijn steeds maar weer veel ruimer. Tegelijkertijd bezuinigen ze al jaren op de normale werkeloosheidsvoorziening. Het is rechtvaardiger deze regels gelijk te trekken. Als politici daar een probleem mee hebben is de oplossing simpel: verhoog de WW voor iedereen.’

De wet geldt voor bestuurders in gemeenten en provincies en voor leden van het kabinet en de Tweede Kamer. Van 2012 tot 2018 werd bijna 25 miljoen euro aan wachtgeld betaald aan oud-politici. Door het wachtgeld af te schaffen kan dat bijna de helft goedkoper. Van Raak: ‘Voorstanders van het wachtgeld wijzen er vaak op dat politicus zijn zo’n onzeker beroep is en dat voor hen daarom andere regels zouden moeten gelden. Maar dan vergeten zij dat miljoenen andere mensen ook onzeker werk hebben, door de versoepeling van het ontslagrecht en door de explosie aan tijdelijke contracten. En juist politici hebben vaak een enorm netwerk en kunnen daardoor sneller aan een baan komen. Daarbij hebben politici ook nog eens een veel hoger salaris dan de meeste mensen.’

Wie is de nieuwe Eerste Kamer fractie?

Tiny Kox is sinds 2003 fractievoorzitter van de SP in de Eerste Kamer. Daarvoor was hij van 1994 tot 2003 algemeen secretaris van de SP en van 1982 tot 1999 fractievoorzitter in de gemeenteraad van Tilburg. Sinds 2007 is hij als Eerste Kamerlid ook voorzitter van de fractie van Europees Verenigd Links in de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa.

Rik Janssen is jurist en sinds 2011 Gedeputeerde voor de SP in Zuid-Holland. Hij is onder andere verantwoordelijk voor milieu en water. In 2011 was hij korte tijd lid van de Tweede Kamer en van 2007 tot 2011 was hij medewerker van de Tweede Kamerfractie van de SP.

Arda Gerkens is lid van de Eerste Kamer voor de SP sinds 2013. Ze is voorzitter van de vaste commissie van de Eerste Kamer voor Economische Zaken, Klimaat en Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid. Van 2002 tot 2010 was ze lid van de Tweede Kamer. Ze werkt als directeur Stichting Expertisebureau Online Kindermisbruik. Eerder werkte ze onder meer voor Milieudefensie.

4. BASTIAAN VAN APELDOORN (1970, HAARLEM)

Bastiaan van Apeldoorn is lid van de Eerste Kamer sinds 2015. Hij is voorzitter van de vaste commissie voor Europese Zaken. Hij is hoogleraar Mondiale Politieke Economie en Geopolitiek aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Daarnaast is hij voorzitter van de commissie die het Europees verkiezingsprogramma van de SP voorbereidt.